HYPATİA  VE DEĞİŞMEYEN BAĞNAZLIK

M.S. 4. yüzyılda İskenderiye şehri eski parıltısının büyük bölümünü yitirmişti. Zenginliği Roma idaresiyle birlikte büyük oranda azalmış; şehir, sivil ve dini çatışmalarla bozulmuştu. Şehir kütüphanesinin büyük bölümü yanmıştı. Müze, bir düzensizliğin içine düşmüştü ve kayıtlı son üyesi Theon adındaki bir filozof ve matematikçiydi. Kendi çapında hem güneş hem de ay tutulmalarıyla ilgili doğru hesaplamalarda bulunan parlak bir filozof ve öğretmen olmasına rağmen, ünü, önemli ölçüde dikkat çeken genç bir kadının babası olmasından geliyordu. Söz konusu genç kadın güzelliği ve zekâsıyla tanınıyor, matematik ve felsefedeki başarıları onu İskenderiye’nin en parlak sakinlerinden biri yapıyor; öğretileri, bazı en büyük Pagan ve Hristiyan liderlerin etkisi altına alıyordu. Parlak yaşamı ve trajik ölümü antik dünya tarihinin yüksek ve alçak noktalarını gösteriyordu. Adı İskenderiyeli Hypatia idi.

Hypatia, M.S. 370 civarında doğdu. Tam tarih bilinmiyor ama kız çocuklarına nadiren eğitim verildiği ve kadınların kendileri için belirlenen rollerin dışına çıkmasının yasaklandığı bir zamanda Theon, kızının birinci sınıf bir eğitimden faydalanmasını sağladı. Hypatia’ya matematik, astronomi ve felsefenin inceliklerini öğretti ve kızı da yetenekli bir öğrenci olduğunu kısa sürede kanıtladı. Erken dönem Hristiyan tarihçi Sokrates Skolastikus, onun babasının sıra dışı doğasını miras aldığını ve babasından aldığı matematik eğitimiyle yetinmeyip, fark edilir bir biçimde başka öğrenme yollarına da yöneldiğini anlatıyor.

Hypatia, Theon’dan yalnızca ders almıyor, aynı zamanda ona işinde de yardım ediyordu. Theon, müzedeki görevlerinin bir parçası olarak eski metinleri düzenliyor ve Öklid’in Elementler ve Yunan astronom Ptolemy’nin -Mısır kralıyla karıştırılmamalı- çalışmaları üzerine eleştiriler yazıyordu. Hypatia, babasına yardım etmişti ve Almagest üzerine yaptığı eleştiri şöyle bir sunumu içeriyordu: ”İskenderiyeli Theon’un, Ptolemy’nin Almagest’inin III. Kitap’ı üzerine eleştirisi. Kitap, kızım filozof Hypatia tarafından gözden geçirilmiştir.”

Kısa bir süre içinde Hypatia, büyük geometrici Pergeli Apollonuius’un çalışmaları ve Diyofantus’un Aritmetika’sı da dahil olmak üzere kendi eleştirilerini yazmaya başladı. Diyofantus üzerine yazıları ayrıntılıdır, çünkü cebirin babası olarak görülse de bilindiği üzere yoğun ve anlaşılması zor bir yazardı. Hypatia’nın açık ve anlaşılır açıklamaları olmasa, orijinal çalışmaları yaşayamaz ve modern matematiğin temelini oluşturamazdı. Sadece diğerlerinin keşifleri üzerine eleştiriler yapmakla tatmin olmayan Hypatia, kısa bir süre sonra kendi araştırmasını üstleniyordu. Bu sıralarda yeni tür bir usturlap geliştirdi. Astronomlar tarafından güneş ve yıldızların konumlarını hesaplamak için kullanılan bir aletti bu. Ayrıca daha fazla dünyevi gözlem yapmak için bir dizi alet yaptı. Bunların arasında suyun altındaki nesnelere bakmak için bir hidroskop ve sıvıların yoğunluğunu ve özgül ağırlıklarını ölçmekte kullanılan hidrometre de vardı.

M.S. 400 civarında Hypatia, babasının ardından neoplatonist felsefe okulunun başına geçti. Öğrenciler onu kitleler halinde takip ediyordu ve Hypatia, kısa süre sonra onların arasında Roma İmparatorluğu’nun en güçlü ailelerinin çocuklarını görmeye başladı. Hypatia, zamanın birçok okulundan farklı olarak, kendisi bir Pagan olmasına rağmen Hristiyan ve Yahudileri özgürce kabul ediyordu. Hypatia’nın hayatına mal olan öğretisi,dost ve öğrencilerine;kuşku duymak,araştırma ve düşünme yetisini aşılamak olmuştur.Kişinin eğitim sonucu elde ettiği bu hasletleriri çekinmeden kullanması için gereken tek şey ise cesarettir.

. Yeğeni Cyril, takipçilerinin, başdiyakozu Timothy ise kilise hiyerarşisinin desteğini almıştı. Üç gün süren kanlı bir sokak çatışmasından sonra Cyril, yeni piskopos olarak yerini aldı. Gücünü pekiştirmek için takipçilerini önce Novitian tarikatına üye olan Hristiyanların sonra da büyük Yahudi nüfusunun üzerine saldı.

Söylentiler çılgınca yayılıyor ve bunu aya takımından kişilerin yarattığı vahşet takip ediyordu. Pagan tapınağı Serapium harap edilmiş ve kütüphanesi yakılmıştı. Cyril, Yahudi toplumunu kışkırtması için ajan provokatörlerini gönderdi ve toplum içindeki Yahudi radikaller, Hristiyanları pusuya düşürdü. Saldırılar ve karşı saldırılar aylar boyunca devam etti. Sivil otoriteler olayları durdurmakta yetersiz görünüyordu. Sokaklar Pagan, Yahudi ve Hristiyan kanıyla kırmızıya boyanmıştı.

Artan bir vahşetle karşı karşıya kalan Hypatia, Orestes’e destek verdi. Uzun süredir Hypatia’yı popülaritesi ve etkisinden dolayı kıskanan Cyril, ona kara büyü yaptığına dair söylentiler yayarak karşılık verdi. Onu ”tüm zamanını büyüye, usturlaplara ve müzik aletlerine adayan bir büyücü” olmakla suçladı. Suçlamalar her ne kadar saçma sapan olsa da, Cyril’in taraftarları üzerinde istenen etkiyi yaratmıştı. M.S. 415 yılında Hristiyan halk Hypatia’ya saldırdı. Bir akşam iki tekerlekli arabasında oturmuş evine doğru giderken önüne çıktılar. Öfkeli bağnazlar onu arabadan çekip almış, filozof giysilerini zorla üzerinden çıkarmış ve yakınlardaki kiliseye götürünceye kadar sokaklar boyunca sürüklemişlerdi.

Kilise, bir zamanlar Kleopatra tarafından sevgilisi Mark Antony için yaptırılmış bir tapınak olan Sezaryum’du ve imparatorluğun yeni dini nedeniyle kiliseye çevrilmişti. Onu yakalayıp sokaklar boyunca sürüklemiş olan kişiler, Hypatia’yı Hristiyan kilisesinin içindeki sahanlığın zeminine fırlatıp, kırık kiremit ve çömlek parçalarıyla öldüresiye dövdüler. Sonunda öldüğünde bedenini parçalara ayırıp şehir duvarlarının dışına taşıdılar ve orada bir şenlik ateşinin üstünde yaktılar.Bu kendi zamanındaki en parlak dâhilerden biri olabilecek bir kadın için acımasız ve trajik bir sondu. Hypatia’nın ölümünü klasik dönemin sonu olarak gören pek çok tarihçi var. Onunkisi aklın altın çağının sonunu haber veren bir ölümdü. Katledilişinin ardından Hristiyan Kilisesi, olayı örtbas etmek için nafile bir çabayla yazılı tüm eserlerini yok ederek işlenmiş olan bu suçu gizlemeye çalıştı. Günümüze kadar gelebilmiş hiçbir çalışması yok ve elimizde sadece dehasına tanıklık eden öğrencilerinden almış olduğu mektuplar ve tarihi kayıtlar var. Hypatia’nın belki de en büyük mirası kendisinden öğrencilerine geçmiş olan sözleridir: ”Düşünme hakkınızı koruyun, yanlış düşünmek bile hiç düşünmemekten iyidir.”.Bu kıssayı şundan anlattık ;zaman bize gösteriyorki, yaşadığınız  çağda ne yaparsanız yapın,gelecektede etkileri olacaktır.Hastalıklı düşüncelerle,bağnazlıklarla,zorbalık ve daha nicesiyle korkutulan toplumlar bir avuç insanın verdiği kararlarla ve yine onların yarattığı suni korkularla yüzyıllarca yaşadı.Yüreklere işleyen bu korkuyu körükleyen insanlar ise yüzyıllar boyunca karanlıkların kuytularında insanlığın refah ve mutluluğunu törpülediler.Aynen çağımızda olduğu gibi.Sağlıcakla kalın…….